چک چیست؟
طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه(بانك) دارد كلا یا بعضا مسترد يا به ديگري واگذار مي نمايد.
امروزه استفاده از چک به قدری زیاد شده که حتی اگر شما دسته چک نداشته باشید بايد قوانين و شرايط انواع چک را بدانيد تا در معاملات خود به دليل عدم آگاهيتان از قوانين آن دچار ضرر و زيان و آسيب نشويد. در ادامه با کارمنتو همراه باشید تا در مورد انواع چک و قوانین آن بیشتر بدانید.
چکها عموما به 5 دسته تقسیم می شوند:
چک بانکی عادی
چک های تایید شده
چک های تضمین شده
چک های رمزدار
چک مسافرتی
چک بانکی عادی
چک بانکی عادی یکی از مرسوم‌ترین انواع چک بانکی است که صاحب چک، از حساب جاری خود، چکی را در وجه حامل یا شخص گیرنده صادر می‌کند. برای نقد کردن این چک باید به یکی از شعبه‌های بانکی که چک را صادر کرده است، مراجعه نمود. برای نقد شدن این چک هیچ تضمینی وجود ندارد. اگر موجودی حساب صاحب چک کافی نباشد قادر به نقد کردن و گرفتن پول‌تان نخواهید بود. در واقع تنها تضمین این نوع چک، اعتبار صادرکننده است.
چک تایید شده
در این نوع چک، صاحب حساب جاری، چکی را در وجه حامل یا شخص گیرنده صادر می‌کند و بانک پرداخت وجه را تایید می‌نماید. چک تأییدشده تضمین بیشتری در اختیار دارنده آن قرار می‌دهد. زیرا بانک تأیید می‌کند که صادرکننده آن به میزان مندرج در چک، وجه نقد در حساب خود دارد. بانک پس از تایید مطلب مذکور، وجه را در حساب صادرکننده مسدود می‌کند و سپس آن را فقط به آورنده چکِ تاییدشده می‌پردازد.
چک تضمین شده
چک تضمین‌شده چکی‌ست که توسط بانک و به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود. برای صدور چک تضمینی نیاز به به داشتن دسته چک نیست بلکه هر فردی می‌تواند با مراجعه به بانکی که در آن حساب دارد درخواست صدور چک تضمین شده کند.
این نوع چک در حقیقت یک چک بانکی‌ست، نه چکی که بانک آن را تضمین می‌کند. درواقع این چک قابل‌وصول و قابل‌اطمینان است زیرا در زمان صدور چک تضمینی، مبلغ آن از حساب صادرکننده کسر می‌گردد.این چک را می‌توان با مراجعه به شعب بانک صادرکننده وصول کرد. همچنین این امکان وجود دارد که چک تضمین شده را در بانک ذکر شده در چک نقد کنید با این تفاوت که واریز آن به حساب شما حدود 1 روز کاری زمان خواهد برد.
لازم به ذکر است که چک‌های تضمین‌شده قابل‌مسدودشدن و توقیف‌کردن نیستند و ورشکستگی و فوت کسی که چک را صادر کرده است، تأثیری در وصول آن ندارد.
چک بین بانکی (چک رمزدار)
چک بین بانکی به چکی گفته می‌شود که به وسیله‌ی بانک و بنا به درخواست مشتری به عهده‌ی یکی از بانک‌های دیگر و با استفاده از رمز صادر می‌گردد. این نوع چک را نمی‌توان نقداً وصول کرد، بلکه بانک مورد نظر مبلغ را به حساب متقاضی در بانک مقصد انتقال می‌دهد. بنابراین، چک بین بانکی، غیرقابل انتقال به شخص ثالث است.
پرداخت چک بین بانکی، همچون چک تضمین شده، از سوی بانک کاملا تضمین می‌شود و حکم پول نقد را دارد. چک بین بانکی حتما باید در وجه شخص گیرنده نوشته شود و صدور آن در وجه حامل ممنوع است. همچنین شماره حساب و کد شعبه بانکی که فرد گیرنده در آن حساب دارد نیز باید در چک درج گردد. از این رو، احتمال دزدیده شدن و سواستفاده از چک بسیار کم است و استفاده از آن از امنیت بالایی برخوردار است.
چک مسافرتی
چک مسافرتی توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌شود. چک مسافرتی در واقع نوعی چک بانکی‌ست، با این ویژگی که وجه آن را همه شعب بانک صادرکننده می‌پردازند. همین امر سبب می‌شود افراد به‌جای حمل پول از چک مسافرتی استفاده کنند. به‌علاوه این چکها قابل‌اطمینان نیز هستند.
سایر نکاتی که در مورد چک باید بدانید :
چک امانتی چیست؟
در معاملات و روابط اقتصادی که اقشار مختلف مردم برقرار می‌نمایند، چک امانتی را وسیله‌ای می دانند که جایگزین چک تضمینی گردیده است. به دنبال اصلاح قانون چک در سال ۱۳۷۲ عنوان تضمین از چک‌های صادره زدوده شده و به‌جای آن چک امانتی که با قانون اصلاحی ۱۳۷۲ تعارضی نداشته باشد، مورد استفاده قرار گرفته است.
حال آیا واقعاً چک امانتی می‌تواند مقوله‌ای موجه و قابل قبول باشد؟ آیا چک امانتی همان چک بلامحل نیست؟ امانتی بودن چک یعنی چه و اصولاً چه توجیهی برای بلامحل بودن آن می‌باشد؟
آنچه که بعنوان چک امانتی مورد حکم یا مستند محاکم یا متهمین صادر کننده چک بلامحل قرار می گیرد، واقعاً چک امانتی نیست بلکه این‌گونه چکها را باید چک‌های بلامحل امانتی تلقی نمود. بهتر است برای ورود در بحث دیدگاه‌های صادر کننده و گیرندۀ چک را ابتدا مرور نماییم و با طرح این سؤال وارد موضوع می‌شویم که اصولاً چه ضرورتی ایجاب می‌نماید که چکی تحت عنوان امانت نزد دیگری قرار داده شود؟
- دیدگاه امانت دهنده: باید ضرورت و موجبی وجود داشته باشد تا شخص چکی را امضاء نموده و به عنوان امانت نزد دیگری قرار دهد این موجب و ضرورت ناشی از یک رابطۀ قراردادی است. آنچه که باعث به وجود آمدن چک و امضای آن گردیده به امانت گذاشتن نیست بلکه تضمین و تحکیم اطمینان و به وجود آوردن اعتماد است. صادر کننده در واقع جهت حفظ منابع خود در رابطه قراردادی ایجاد شده و جهت جلب اعتماد و اطمینان طرف مقابل خود سندی را امضا می‌نماید که به موجب آن، طرف خود را در خصوص ایراد خسارت احتمالی یا عدم انجام تعهد مطمئن سازد. دهندۀ چک امانی با هدف و قصد امانت گذاردن چکی را به طرف معاملۀ خود نمی دهد بلکه قصد او قوام بخشیدن و ایجاد انگیزه و اعتماد در طرف مقابل خود است و استرداد چک مزبور نیز زمانی امکان پذیر است که معامله یا قراردادی بطور صحیح و بدون آنکه طرفین تخلفی نمایند به پایان برسد.
- دیدگاه گیرندۀ چک: گیرنده چک هرگز به‌عنوان یک امانت به چک مأخوذه نمی‌نگرد. بلکه او به‌عنوان اهرمی قانونی و دارای جنبۀ کیفری به چک دریافت شده نگاه می‌کند. باید گفت چک امانتی زمانی مصداق دارد که واسطه ای در میان باشد و چک امانتاً در اختیار آن واسطه قرار داده شده باشد و اگر چک بدون واسطه به طرف معامله داده شود مانند پول عمل نموده است و همچنان که گفتیم گذاردن چک به عنوان امانت نزد اصیل، کار لغو و بیهوده ای است. مثلاً شخصی جهت خرید اتومبیل به بنگاه مراجعه می کند و پس از توافق با فروشنده چکی را بنام فروشنده(نه حامل)صادر و امانتاً در اختیار مسئول بنگاه قرار می دهد که او نیز پس از امضای سند و انتقال قطعی چک مزبور را به فروشنده بدهد. حال اگر متصدی بنگاه چک را به نفع خود تصاحب نماید یا مورد استفادۀ دیگری قرار دهد، مصداق خیانت در امانت نیز وجود خواهد داشت زیرا چنین چکی بطور امانت نزد وی قرار داده شده است.
مادۀ ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی
در مادۀ ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی به چک و امانت اشاره شده است. اما هیچ دلیلی وجود ندارد که منظور ماده چکی باشد که حتماً امضا نیز گردیده باشد. مادۀ ۶۷۴ شامل چک هایی است که ممکن است امضا نشده باشد اما در یک رابطۀ امانی سپرده شده باشند. مثلاً شخصی که قصد مسافرت دارد دسته چک خود را که امضا نگردیده نزد دیگری به امانت می گذارد. شخصی که چکی را در وجه حامل یا شخصی معین صادر و امضا نماید و آن را به ذینفع تسلیم دارد در واقع و به حکم مادۀ ۳ قانون صدور چک که اعلام می دارد صادر کنندۀ چک در تاریخ مندرج درچک باید مبلغ چک را در حساب بانکی داشته باشد وجهی را به گیرندۀ چک پرداخت نموده است که هدف او امانت نبوده، زیرا نیازی به این کار لغو نمی‌باشد.
چک در وجه حامل چیست؟
اگر چک بانکی در وجه حامل نوشته شده باشد، هر شخصی که آن را در دست داشته باشد ( حامل آن باشد) و به شعبۀ بانک مراجعه کند، می‌تواند چک را نقد کند. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود در حد امکان نام کامل شخص یا شرکتی که چک برای آن نوشته می‌شود در قسمت مربوطه درج شود تا در صورت گم شدن یا به سرقت رفتن چک، شخص دیگری نتواند آن را نقد کند.
نکته مهم؛
بهتر است چک را در وجه حامل ننویسید و دقت کنید که وجه درج شده به عدد و حروف با یکدیگر هم‌خوانی داشته باشند، در غیر این صورت چک وصول نخواهد شد.
چک برگشتی چیست؟ چه زمانی کیفری است و چه زمانی حقوقی محسوب می‌شود؟
زمانی که شما برای نقد کردن چک به بانک مربوطه مراجعه می‌کنید و حساب صادرکنندۀ چک خالی یا کمتر از مبلغ چک هست، احتمالاً با دردسر مواجه شده‌اید. قانون صادر کردن چک بی‌محل را جرم می‌داند و البته برای آنکه آن بلامحل تشخیص داده شود، شرایطی لازم است.
اگر صدور چک تحت هر کدام از شرایط زیر باشد، چک حقوقی محسوب شده و شامل پیگرد کیفری نمی‌شود:
در صورتی که چک دارای وعده (تاریخ) باشد.
در صورتی که چک به عنوان تضمین انجام کار یا تعهدی صادر شده باشد.
در صورتی که چک سفید امضاء صادر شده باشد.
در صورتی که در دادگاه ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است.
هرگاه وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی شده باشد.
در صورتی که ثابت شود چک برای ربا صادر شده است.
در صورتی که دارندۀ چک در عرض 6 ماه برای نقد کردن آن به شعبۀ بانک مراجعه نکرده باشد.
مراحل قانونی شکایت از چک برگشتی
هرگاه دارنده چک یا کسی که چک به نام او پشت نویسی شده است، متوجه شود که در حساب صاحب چک، پولی وجود ندارد که به او بپردازند، باید در ابتدای امر، چک را برگشت بزند و پس از آن یک گواهی عدم پرداخت که شامل هویت چک و صادرکننده آن و علت عدم پرداخت چک است را به همراه مهر و امضا از بانک دریافت کند تا بتواند مراحل بعدی شکایت و پیگیری خود را آغاز کند.
با در دست داشتن چک برگشتی(چک بلامحل) دارنده چک برای شروع تعقیب کیفری باید اقدامات زیر را انجام دهد:
از پشت و روی اصل چک ۲ نسخه کپی تهیه کند.
از گواهینامه عدم پرداخت بانک مبنی بر علت عدم پرداخت چک ۲ نسخه کپی تهیه کند.
کپی‌های تهیه شده را در مرجع قضایی محل برابر با اصل کند.
شکایت را در فرم های چاپی مخصوص تکمیل و امضا کند.
متن شکایت را به اتاق تمبر برده و برابر مبلغ هزینه شکایت چک بلامحل، آن را تمبر کند.
اصل چک برگشتی و شناسنامه یا کارت شناسایی را همراه با مدارک بالا به مرجع قضایی تحویل دهد. حال دارنده چک باید در زمان مناسب یعنی همان ۶ ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت با در دست داشتن مدارکی که قبلا بیان شد، به دادسرای محل مراجعه و با طرح شکایت کیفری خواستار مجازات صادرکننده چک بلامحل گردد.
مجازات چک برگشتی
درخصوص مجازات چک‌های برگشتی که مشمول تعقیب کیفری هستند، ماده ۷ قانون صدور چک اصلاحی سال ۸۲ می گوید:
چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد، به حبس تا حداکثر ۶ ماه محکوم خواهد شد.
چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۱۰ میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال باشد، از ۶ ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.
چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۵۰ میلیون ریال بیشتر باشد، به حبس از یک سال تا ۲ سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت ۲ سال محکوم خواهد داشت. همچنین ماده ۱۰ قانون چک اعلام می دارد که هر کسی با علم به بسته بودن حساب بانکی خود، چک صادر نماید به حداکثر مجازات مندرج در ماده (۷) محکوم می شود.
قوانین چک سفید امضاء چیست؟
چک سفید امضاء چکی است که صادرکننده بدون قید مبلغ، تاریخ و نام دارنده، فقط چک را امضاء و ارائه کرده باشد. طبق قانون این چک شامل کیفر نمی‌شود. همچنین؛ چک باید حکم پول نقد را داشته باشد و بدون تاریخ باشد. اگر چک دارای تاریخ باشد، چک حقوقی محسوب شده و دیگر مجازات کیفری نخواهد داشت.
نکات طلایی در زمان صدور چک
فراموش نکنید که امر نگارش چک را فقط و فقط با دستان خود انجام دهید و موارد احساسی همچون خویشاوندی، دوستی و اعتماد را در هنگام نوشتن چک از یاد ببرید.
در صورت امکان در کادر مربوط به قیمت و مبلغ چک مبلغ را به ریال و تومان بنویسید و در غیر از موارد ضروری چک خود را در وجه حامل صادر ننمایید.
نوشتن دلیل صدور چک در وجه شخص مورد نظر ، سبب محکم کاری می‌شود.
به طور رایج توصیه می‌شود که مبلغ عددی چک را با کمترین فاصله نسبت به حرف “ر” کلمه ریال نوشته و جای خالی کادر مبلغ عددی چک را با خط تیره پر نمایید.
استقاده از چسب نواری برای جلوگیری از اضافه کردن عدد در قسمت کادر مبلغ چک شیوه هوشمندانه‌ای است.
در صورتی که چک صادر شده از طرف شما بدون قلم خوردگی و خط خوردگی می‌باشد ذکر عبارت بدون خط خوردگی با دو × در ابتدا و انتهای عبارت مفید می‌باشد.
برخورداری از آرامش در زمان صدور چک زمینه ساز اطمینان خاطر و عدم خط خوردگی می‌شود.
اگر به هر دلیلی مبلغ حروفی یا عددی چک دارای قلم خوردگی شده است، قید مبلغ و تاریخ چک در پشت چک توصیه می‌شود.
از امضاء منحصربه فرد استفاده و نام و نام خانوادگی خود را به همراه تاریخ در نمایید.
تکمیل ته چک و قید مبلغ ، تاریخ، شخص دریافت کننده چک و دلیل صدور چک مهم است.
در حفظ و حراست از دسته چک خود به شدت احتیاط به عمل آورید.
از درج نمونه امضاء خود در قسمت ته چک و دیگر قسمتهای دسته چک خودداری نمایید تا در صورت مفقود شده دسته چک، مشکلاتی نظیر جعل امضاء شما صورت نپذیرد.
در هنگام مفقود شدن چک شما بایستی در سریع‌ترین زمان ممکن به بانک مراجعه نموده و اطلاع رسانی نمایید. بنابر ماده قانون چک ؛ پس از مفقود شدن چک بایستی به دادسرا مراجعه و طرح شکایت نمایید و دستور مرجع قضایی را به بانک تسلیم نمایید.
* نکته مهم : در صورت عدم مراجعه شخص پس از مفقود شدن چک ؛ بانک هیچ مسئولیتی در قبال سوء استفاده های احتمالی ندارد.
در مواردی که در متن چک جعل و دست کاری صورت پذیرفته است یا مورد کلاه برداری واقع شده است و یا اختلاف حساب وجود دارد مطابق ماده ۱۴قانون چک اقدام نمایید و در صورتی که معامله و یا قراردادی با چک صورت گرفته است؛ شماره چک و مبلغ چک و تاریخ آن حتماً در متن قرارداد قید شود.
توصیه تیم حقوقی گروه کارمنتو بر این موضوع می‌باشد که؛ از ضمانت به وسیله چک در قبال اشخاصی که نمی‌شناسید یا تضمینی در خصوص انجام تعهداتشان وجود ندارد پرهیز نمایید.
قانونگذار به صورت صریح و شفاف اعلام نموده؛ صدور چک بلامحل علاوه بر اخذ وجه از صادرکننده چک دارای مجازاتی همچون حبس و جزای نقدی دارد.
نسبت به تامین منابع مالی چک اقدامات لازم را به عمل آورید و در صورت خالی بودن حساب ، با شخص دارنده چک تماس حاصل کرده و مهلت دریافت نمایید. توجه داشته باشید که ؛ برگشت خوردن چک سبب بدحسابی شما خواهد شد.
نکات طلایی در زمان دریافت چک
توصیه می‌شود تا حد امکان چک در حضور شما به نگارش رسیده باشد.
در خصوص ضمانت وصول چک شخص مورد نظر؛ شما می‌توانید از استعلام رسمی بانک و یا مشورت نمودن با کسبه مورد اعتماد بهره ببرید.
در خصوص چک‌های با مبلغ سنگین و یا مهم؛ توصیه می‌شود از شاهد عینی بهره ببرید تا در صورت بروز هر گونه مشکل حقوقی، بتوانید از این شاهدان استفاده نمایید.
دریافت مشخصات شناسایی و نشانی محل سکونت یا دفتر کار صادرکننده چک، شما را در مواردی که شناختی نسبت به صادرکننده چک ندارید کمک خواهد کرد.
از دریافت چک دارای خط خوردگی یا قلم خوردگی در حد امکان پرهیز نمایید.
در حد امکان در خصوص پشتوانه مالی صادرکننده چک در جهت اخذ حق و حقوق خود در صورت عدم وصول چک اطمینان حاصل فرمایید.
در زمان دریافت چک؛ نگارش نام و نام خانودگی صادرکننده چک به وسیله خود فرد بسیار کاربردی می‌باشد.
شما می‌توانید قبل از دریافت چک نسبت به موجودی حساب بانکی صادرکننده چک اطلاع حاصل فرمایید
تطبیق تاریخ عددی و حروفی مندرج در چک بسیار مهم است.
چک با تاریخ روز اخذ نمایید زیرا؛ طرح شکایت با موضوع چک بلامحل نسبت به چک مدت دار امکان پذیر نیست.
نکته مهم دیگر این می‌باشد که؛ در صورت عدم تسلط حقوقی کافی (قانون چک) در زمان امضاء رسید چک یا قراردادهای مشابه ، از افراد صاحب نظر مشاوره حقوقی دریافت نمایید.
حتما بارها واژه “چک سفید” را شنیده اید. توجه داشته باشید ؛ اقدام کیفری نسبت به چک سفید امضاء فاقد مبلغ و تاریخ امکان پذیر نمی‌باشد.
پس از دریافت چک نسبت به تهیه رونوشت از آن مبادرت فرمایید.
نسبت به تطبیق مبلغ حروفی و عددی چک توجه کافی را به عمل آورید. در صورت عدم تطابق مبلغ عددی و حروفی چک ؛ مبلغ حروفی برای بانک اولویت دارد.
نسبت به دریافت چکی که در متن آن به بهره‌ای و ربوی بودن پرداخت اشاره شده یا چکی که روی آن درج شده ؛ بابت گرو بندی و قمار و معامله شرطی یا اقدامات مجرمانه دیگر جدا پرهیز فرمایید.
حواله های مربوط به موسسات مالی و اعتباری ، صندوق های قرض الحسنه و… شامل حال قانون چک نمی‌شوند.
در خصوص دریافت چک‌هایی که به صورت کامل ( دارای امضا ، تاریخ و…) به شما تحویل داده می شود ، توجهات لازم را به عمل آورید.
و در پایان
در حال حاضر در بسیاری ادارات و شرکتهای خصوصی به عنوان تضمین انجام تعهدات از اشخاص چک مطالبه و دریافت می شود. برای جلوگیری از صدور این چکها نیز باید قبول با علم چک بلامحل از طرف دارندگان ممنوع شود. تنها انجام چنین اقدامات همه جانبه ای است که می تواند به رواج استفاده درست از چک به عنوان یک وسیله پرداخت بیانجامد.
