مقدمه
یکی از دغدغه های مدیران شرکت های تولیدی و صنعتی توجه مداوم به ضایعات ردیابی و کنترل آن ، همچنین تلاش جهت کاهش ضایعات می باشد. در این گونه شرکت ها در طول فرایند تولید به دلایل زیادی امکان بروز ضایعات وجود دارد، دلایل قابل اصلاح از جمله نامرغوب بودن مواد، عدم مهارت کارکنان و معیوب بودن دستگاه و دلایل غیرقابل اصلاح مانند نوع پروسه تولید، شرایط محیط. این دلایل همچنان که گفته شد در برخی موارد قابل اصلاح هستند و شناسایی و ارزیابی این دلایل و نوع آن می‌تواند در بهبود فرایند راهگشا باشد علاوه بر آن شناسایی آن در قابلیت اتکا بهای تمام شده تأثیر گذار است.
در روش‌های سنتی به دلیل عدم وجود نرم افزار یکپارچه بهای تمام شده وارتباط یکپارچه با تولید ، شناسایی ضایعات و دلایل آن در زمان وقوع صورت نمی‌گیرد و ضایعات حاصل از فرایند تولید به تدریج و با نرخ‌های مختلف از فرایند تولید خارج نمی‌شوند و به‌یک‌باره در پایان سال محاسبه میشوند و همیشه با شبهاتی همراه است . در شیوه سنتی محاسبات بهای تمام شده بدون استفاده از نرم افزار یکپارچه به راحتی امکان ردیابی و شناسایی ضایعات در بهای تمام شده و گزارشات مربوط به عملکرد وجود ندارد.
در این مبحث روش‌های شناسایی ضایعات بررسی می‌کنیم و در ادامه به روش‌های موجود در نرم‌افزار بهای تمام شده شماران خواهیم پرداخت.
مطالعه کنید: هزینه استهلاک چیست و چه کالایی هایی استهلاک پذیر هستند.
تعریف ضایعات:
ضایعات به مواد و کالاهایی اطلاق می‌شود که شرایط استاندارد تولید را نداشته و از عملیات تولید کنار گذاشته و یا به ارزش بازار به فروش می‌رسند و در اثر عواملی مانند نابابی مواد خام نامرغوبی ، خرابی دستگاه، قالب و ابزاریا عدم مهارت کارگران ایجاد می‌شود.
طبقه‌بندی ضایعات:
۱-ضایعات عادی
ضایعات عادی اجتناب‌ناپذیر و قابل پیش‌بینی هستند. به دلیل اینکه معمولاً نمی‌توان بدون این‌گونه ضایعات محصول را تولید کرد.مصرف‌کننده آن را پذیرفته و بهای آن را پرداخت خواهد کرد. این ضایعات در وضعیت مطلوب تولید ایجاد شده و قابل کنترل نمی‌باشند و دارای دو ویژگی هستند که غیرقابل‌اجتناب‌اند و در فرآیند تولید بطور معمول اتفاق می افتد (قابل پیش‌بینی هستند و غیرقابل پیشگیری‌اند)
هزینه‌یابی ضایعات عادی
ضایعات عادی از نقطه نظر حسابداری به مثابه یکی از هزینه های تولیدی قلمداد گردیده و مانند هزینه های تولیدی (مواد و تبدیل) به واحدهای سالم تخصیص می‌یابد.
چنانچه ضایعات عادی بطور یکنواخت بوجود آیند و نتوان مقطع خاصی برای بروز آن معین نمود. در این حالت هزینه آن به وسیله واحدهای تکمیل‌شده و انتقال‌یافته آن مرحله و کالای در جریان ساخت پایان دوره در آن مرحله جذب می‌گردد؛ یعنی ضایعات عادی ازنظر محاسباتی افشاء می‌گردند و هزینه مربوط به آنها خودبه‌خود به کالای تکمیل‌شده و کالای در جریان ساخت پایان دوره سرشکن می‌گردد.
اگر ضایعات عادی در وضعیت ۱۰۰% تکمیل شناسایی شوند
در این حالت تمام هزینه ضایعات به کالای تکمیل‌شده منظور خواهد شد به‌عبارت‌دیگر بهای آنها نیز محاسبه می‌شود اما هزینه آن فقط باعث افزایش هزینه های کالای تکمیل‌شده می‌گردد و سهمی از آن به کالای در جریان ساخت پایان دوره تعلق نمی‌گیرد، زیرا کالای در جریان ساخت آخر دوره قبل از مرحله بروز ضایعات بوده است (ضایعات عادی که در پایان فرآیند تولید به وجود آیند تمام هزینه آنها فقط به کالای تکمیل‌شده و انتقالی منظور می‌گردد)
چنانچه شناسایی ضایعات عادی قبل از درجه تکمیل کالای در جریان ساخت پایان دوره باشد
کالای در جریان ساخت پایان دوره از مقطع بروز ضایعات عادی گذشته باشد -در این حالت بستگی به ضایعات غیرعادی دارد:
1: اگر ضایعات عادی قبل از ضایعات غیرعادی رخ‌داده باشد. در این حالت ضایعات عادی هزینه‌یابی نمی‌شود و هزینه آن خودبخود به بهای تمام شده تولید تخصیص داده می‌شود.
2: اگر ضایعات عادی بعد از ضایعات غیرعادی رخ‌داده باشد:
در این حالت برای ضایعات عادی هزینه محاسبه و به بهای تمام شده منظور و به عبارتی مبلغ هزینه ضایعات عادی بین محصولات تکمیل‌شده و انتقال‌یافته و کالای در جریان ساخت پایان دوره تسهیم می‌گردد (قیمت تمام شده ضایعات از هر نظر محاسبه می‌گردد)
3: اگر ضایعات غیرعادی نداشته باشیم، در اینجا نیز همانند حالت الف عمل می‌کنیم.
چنانچه شناسایی ضایعات عادی بعد از درجه تکمیل کالای در جریان ساخت پایان دوره باشد (کالای در جریان ساخت پایان دوره به مقطع بروز ضایعات عادی نرسیده باشد)
در این حالت هزینه ضایعات فقط به کالای تکمیل‌شده منتقل گردیده زیرا کالای در جریان ساخت پایان هر دوره هنوز به مقطع حدوث ضایعات عادی نرسیده‌اند و هزینه ضایعات عادی به آنها تخصیص نمی‌یابد.
ضایعات عادی قابل‌فروش
چنانچه ضایعات عادی قابل‌فروش باشند بهای فروش آنها می‌تواند صرف کاهش هزینه های مرحله وقوع گردد اینکه بهای فروش ضایعات عادی صرف کاهش کدامیک از هزینه های مرحله وقوع گردد بستگی به مرحله تولید دارد و می‌تواند صرف کاهش هزینه های انتقالی مرحله، هزینه مواد مرحله و یا هزینه تبدیل مرحله گردد .
۲-ضایعات غیرعادی
ضایعاتی هستند که انتظار می‌رود در شرایط مطلوب تولید به وجود نمی آیند و قابل کنترل می‌باشند، لذا در اثر سهل‌انگاری و برنامه‌ریزی نامطلوب ایجاد میشوند (غیرقابل‌پیش‌بینی و قابل پیشگیری‌اند)
ضایعات غیرعادی گذشته از آنکه بصورت یکنواخت یا در مقاطع خاصی شناسایی گردند هزینه تولید آنها محاسبه و به حساب ضایعات غیرعادی منظور می شود
مشخصات ضایعات غیرعادی
1-ضایعات غیرعادی اجتناب‌پذیر و غیرقابل‌پیش‌بینی هستند.
2-دلیل وقوع این نوع ضایعات افت کیفی یکی از عوامل تولید است.
3-با توجه به قابل‌اجتناب بودن این نوع ضایعات نباید بهای آن را به مصرف‌کننده تخصیص داد و بنابراین نباید به بهای تمام شده محصول تخصیص داد.
قابل ذکر است بهای این ضایعات به عنوان زیان غیرعادی تلقی شده و به سود و زیان دوره وقوع منظور می‌شود.
هزینه‌یابی ضایعات غیرعادی
ضایعات غیرعادی چه بصورت یکنواخت و یا چه در مقطع خاصی شناسایی گردند و چه قابل‌فروش باشند یا نباشند مانند کالای در جریان ساخت پایان دوره هزینه های مربوط به آنها جداگانه محاسبه و بابت آن حساب ضایعات غیرعادی بدهکارمی‌شود.
نکته: برای هزینه‌یابی دقیق واحدهای تکمیل‌شده و انتقال‌یافته و واحدهای در جریان ساخت باید اطلاعات زیر در دست باشد.
۱- جریان گردش محصول در مراحل مختلف تولید چگونه می‌باشد؟
۲- مواد اولیه در کدام مرحله و در چه مقاطعی از تکمیل به محصولات اضافه می‌گردد؟
۳- آیا دستمزد و سربار (هزینه های تبدیل) بطور یکنواخت در فرایند تولید به حساب منظور می‌گردند؟
۴- درجه تکمیل موجودی‌های مشخص گردد.
۵- بروز ضایعات بصورت یکنواخت و یا در مقاطع خاصی از فرایند تولید به وجود می‌آید؟
۶- مقاطع بررسی ضایعات شناسایی گردد.
۷- روش هزینه‌یابی مرحله‌ای مشخص گردد
اهداف هزینه یابی ضایعات
اهداف اصلی هزینه‌یابی ضایعات عبارت‌اند از کنترل ضایعات و پیشگیری از آن ها و همچنین محاسبه هزینه های محصولات ضایع‌شده در کنترل ضایعات (شخص مسئول باید حتی‌المقدور از بروز ضایعات جلوگیری کند) هزینه‌یابی محصولات ضایع‌شده (مشخص می‌کند ضایعات عادی را و متمایز می‌کند آنرا از ضایعات غیرعادی)
ضایعات بیشتر 10% واحدهای اقدام به تولید ضایعات غیرعادی محسوب می‌گردند.
شناسایی و ثبت ضایعات در نرم‌افزار بهای تمام شده شماران سیستم
نرم‌افزار بهای تمام شده شماران به‌صورت عملیاتی اطلاعات تولید را ثبت می‌کند، در این روش، در تمام مراحل و ایستگاه‌های کاری، موجودی پایکار و نیم ساختهها در انبارهای پایکار نگهداری میشوند؛ بنابراین نیم ساختهها هم کالا قلمداد شده و در انبارهای واقعی یا مجازی ذخیره میشوند. در این روش مصرف واقعی مواد، نیروی انسانی (دستمزد) و سربار در همان مرحله جذب نیم ساختهها میشوند.
یکی از نکات بارز این روش در نرم افزار بهای تمام شده شماران ، یکپارچگی نرم‌افزار تولید و انبار است که هم‌زمان با ثبت یک گزارش تولید، موجودی انبارهای پای خط نیز بروز رسانی شده و نیاز به ثبت مجددی برای حواله تولید و رسید محصولات نیست.
این روش باعث می‌شود شناسایی ضایعات (عادی و غیرعادی) و دلایل آن در زمان وقوع شناسایی شود و به آخر سال منوط نگردد و در زمان رخدادثبت گردند ، همچنین به دلیل ثبت اطلاعات دقیق و منطبق با حسابداری کلیه اسناد و نحوه ثبت آن به‌درستی انجام شود و درعین‌حال امکان ارزیابی عملکرد برای مدیران تولید برای رفع دلیل ضایعات را ایجاد کند.
پیامدهای اجرای نرم‌افزار بهای تمام شده شماران
دستاوردهای شرکت شماران در پروژه‌های موفق نرم افزار بهای تمام شده منجر به دستیابی مدیران به ابزارهای نوین مدیریتی شده است که برای تصمیم گیرهای سریع با ارزش هستند و امکانات زیر را در اختیار آنها قرار می‌دهد:
– ثبت و کنترل ضایعات عادی و غیرعادی
– شناسایی ضایعات به تفکیک نوع ،علت و مسئول ضایعات
– ثبت رسید تعدادی و ریالی ضایعات منطبق با استاندارد
-شناسایی ضایعات قابل بازیافت
-کنترل دقیق افراد تاثیر گذار در ضایعات
-امکان اثبات ضایعات در صورت عملکرد با نرم افزار مالی و انبار
به دلیل یکپارچگی نرم افزارها بخصوص نرم افزار بهای تمام شده شماران امکان ردیابی کلیه اقلام ضایعاتی بسیار سریع و قابل اتکا امکان پذیر می باشد . و مبلغ ضایعات در کلیه نرم افزارهای مرتبط با مبحث ضایعات (بهای تمام شده ، حسابداری ، صورتهای مالی ، انبار)، کاملا همخوانی دارند .
