واحد پولی کشورهای مختلف با هم متفاوت است. از اینرو، برای انجام معاملات در سطح بین‌المللی، ضروری است که ارزها به هم تبدیل شوند. در واقع انجام معاملات بصورت ارزی یکی از موضوعاتی است که در شرکت های فعال در حوزه واردات یا صادرات اتفاق می‌افتد. با توجه به نوسانات نرخ ارز و تغییر در قدرت خرید پول یک کشور، ممکن است تصمیمات و رفتارهای برخی مدیران کسب و کار آن کشور را تحت تأثیر قرار دهد. در حالت استاندارد، بکارگیری مفاد استاندارد حسابداری شماره ۱۶ تحت عنوان آثار تغییر در نرخ ارز برای این دسته از معاملات ضروری است که با این کار در حقیقت ارزش ارزها به هم تبدیل می‌شوند. این مفهوم در اقتصاد با نام نرخ تسعیر ارز شناخته می‌شود که می‌خواهیم به زبان ساده آن را توضیح بدهیم.
در لغت تسعیر به معنی نرخ نهادن و قیمت گذاری است. بر اساس قوانین حسابداری و مالیاتی کشور، شرکت های فعال درحوزه واردات یا صادرات، برای تنظیم صورت های مالی خود باید ارز دریافتی از مبادلات خارجی را به واحد پولی گزارشگری خود تبدیل کنند.
تعاریف پایه:
- معاملات ارزی: معاملاتی که ارزش آن بصورت واحد پولی کشور مبدا یا مقصد تسویه می‌گردد
- واحد پول گزارشگری: واحد پول رسمی کشور که صورت‌های مالی بر اساس آن تنظیم می‌شود. مثلا در تمام شرکت‌های ایرانی واحد پول گزارشگری، ریال است
- تسعیر ارز: طبق استاندارد شماره 16، “تسعیر فرایندی است که بر اساس آن اطلاعات مالی مبتنی بر ارز بر حسب واحد پول گزارشگری بیان شود. یا به عبارت دیگر: تسعیر ارز همان تبدیل یک صورت مالی بر حسب یک ارز مشخص به یک صورت مالی بر اساس واحد گزارشگری است.
به این مثال دقت کنید:
فرض کنید یک شرکت تولیدی ایرانی با شرکتی خارجی وارد معامله می‌شود. اگر پرداخت مدتی بعد از معامله صورت گیرد، نرخ ارز در زمان انجام معامله و زمان پرداخت تفاوت خواهد داشت.
یک شرکت ایرانی کالایی را با قیمت ۱۰۰۰ دلار به یک شرکت خارجی می‌فروشد و در زمان امضای قرارداد نیز نرخ دلار ۴۰.۰۰۰ ریال بوده است. پس معامله به صورت زیر ثبت می‌شود:
قیمت فروش کالا در قرارداد = قیمت کالا به دلار × نرخ دلار در زمان قرارداد
۴۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال = ۴۰.۰۰۰ ریال * ۱۰۰۰ دلار
پس از مدتی و در هنگام پرداخت شرکت خارجی قیمت دلار افزایش یافته و به ۱۲۰.۰۰۰ ریال می‌رسد! در این صورت شرکت ایرانی به ازای هر کالا از محل افزایش نرخ ارز ۸۰ میلیون ریال دیگر هم سود می‌کند. در واقع قیمت فروش به‌صورت زیر ثبت می‌شود:
قیمت دریافتی فروش کالا = قیمت کالا به دلار × نرخ دلار در زمان پرداخت
۱۲۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال = ۱۲۰.۰۰۰ ریال * ۱۰۰۰ دلار
در این جا شرکت از محل تسعیر ارز ۸۰ میلیون ریال سود کرده است.
روش های محاسبه تسعیر ارز در تراکنش های مالی:
در علم حسابداری برای محاسبه نرخ تسعیر ارز از سه روش استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:
- تسعیر روزانه ارز: در این روش، حسابداران نوسان‌های روزانه را در نظر می‌گیرند و بر اساس آن تسعیر را انجام می‌دهند. مزیت این روش، دقت بالای آن است.
- تسعیر ماهانه یا تسعیر در دوره‌ی مالی مشخص: در این روش حسابدار نرخ تسعیر ارز را به صورت ماهانه یا در هر دوره‌ی مالی در نظر می‌گیرد.
- تسعیر سالانه: در این روش، در طول کل سال نرخ معاملات شرکت‌ها بر اساس نرخ ثابتی ثبت می‌شود. بعد از آن است که در انتهای سال، حسابداران مانده‌های معاملات تسعیر شده و سود و زیانی را که از عملیات تسعیر به وجود آمده است محاسبه می‌کنند. این روش نسبت به روش قبلی دقت کمتری دارد.
حسابداری تسعیر ارز در ترازنامه
در حسابداری تسعیر اقلام ارزی در ترازنامه باید با توجه به اقلام پولی یا غیرپولی تسعیر ارز را انجام داد:
اقلام پولی ارزی به کمک نرخ تسعیر در تاریخ ترازنامه دوباره تسعیر می‌شوند. این اقلام شامل موجودی نقد، سپرده‌های کوتاه‌مدت، اوراق مشارکت، حساب‌ها و اسناد دریافتنی، ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول، مطالبات بلندمدت، حساب‌ها و اسناد پرداختنی، سود سهام و هزینه‌های تعلق گرفته و پرداخت‌نشده هستند.
اقلام غیرپولی که با بهای تمام‌شده‌ی تاریخی بر حسب ارز ثبت شده‌اند، لازم است که به کمک نرخ تسعیر در تاریخ انجام معامله تسعیر شوند. پس تفاوتی در آن‌ها حاصل نمی‌شود. مواردی مانند سرمایه‌گذاری در سهام، دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود، سرمایه، موجودی کالا، پیش‌پرداخت و پیش‌دریافت نمونه‌هایی از اقلام غیرپولی به شمار می‌روند.
در مورد اقلام پولی بلندمدت اگر چه نمی‌توانیم نرخ تسعیر را در تاریخ سررسید به آسانی پیش‌بینی کنیم، ولی لازم است نزدیک‌ترین و محتمل‌ترین برآورد ممکن را با توجه به اطلاعات موجود انجام بدهیم. معمولا تسعیر به نرخ تاریخ ترازنامه یکی از بهترین و محتمل‌ترین گزینه‌های در دسترس است.
اگر ارز چندنرخی باشد و تخصیص ارز برای بعضی از معاملات یا واحدهای تجاری بر اساس قوانین و مقررات خاصی انجام شود، ثبت اولیه و تسعیر اقلام ارزی در تاریخ ترازنامه مطابق با نرخ ارز تعین‌شده بر اساس مقررات ارزی انجام می‌شود.
مبلغ دفتری اقلام هم با توجه به استانداردهای حسابداری مشخص می‌شوند.
تسعیر ارز در شاتو:
نحوه محاسبه تسعیر ارز در راهکار ERP شماران سیستم به صورت کاملا اتوماتیک و سیستمی است.
به طوریکه پس از ثبت هر عملیات ارزی شامل:دریافت، پرداخت،خرید ،فروش،وام و تسهیلات و عملیات تنخواه امکان محاسبه تسعیر در همان لحظه و با زدن یک کلیک طبق تصاویر زیر امکان پذیر است،
در ابتدا تعریف واحد های ارزی
در مرحله بعد و پس از تعریف واحد های ارزی نرخ و ضریب تبدیل ارز
و در آخر فرم عملیاتی تسعیر ارز فقط با انتخاب نوع حساب تمامی محاسبات و ثبت سند
