مالیات تکلیفی چیست؟ انواع و نحوه محاسبه

مالیات تکلیفی (Withholding Tax) یکی از روش‌های وصول مالیات است که در آن اشخاص حقیقی و حقوقی، به عنوان پرداخت‌کننده، موظف‌اند مالیات مشخصی را قبل از پرداخت به ذی‌نفع اصلی کسر و به سازمان امور مالیاتی واریز کنند. این نوع مالیات برای اطمینان از پرداخت به‌موقع و جلوگیری از فرار مالیاتی طراحی شده است. در واقع، دولت از طریق این روش، جریان مالیات را کنترل کرده و مانع از تأخیر در وصول آن می‌شود.

مالیات تکلیفی (Withholding Tax) انواع مختلفی دارد و در بخش‌های مختلفی از اقتصاد اعمال می‌شود. از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مالیات حقوق، اجاره، پیمانکاری و نقل و انتقال سهام اشاره کرد. آگاهی از قوانین و نحوه محاسبه این مالیات برای اشخاص حقیقی و حقوقی ضروری است تا از جرائم مالیاتی و عواقب ناشی از عدم پرداخت به‌موقع آن جلوگیری شود.

در ادامه این مقاله، به بررسی دقیق‌تر انواع مالیات تکلیفی، نحوه پرداخت، درصدهای مالیاتی تعیین‌شده و دیگر جزئیات مرتبط خواهیم پرداخت.

مالیات تکلیفی چیست؟

مالیات تکلیفی (Withholding Tax) نوعی مالیات است که پرداخت‌کننده (مثل کارفرما یا موجر) موظف است آن را از مبلغ پرداختی به ذی‌نفع (مثل کارمند یا مستأجر) کسر کرده و به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند. این مالیات قبل از دریافت توسط ذی‌نفع اعمال می‌شود تا از پرداخت به‌موقع آن اطمینان حاصل شود.

مثال ۱: اگر یک شرکت به کارمند خود 10 میلیون تومان حقوق بپردازد و نرخ مالیات حقوق 10٪ باشد، شرکت موظف است 1 میلیون تومان را به‌عنوان مالیات کسر کرده و مستقیماً به اداره مالیات واریز کند. کارمند در نهایت 9 میلیون تومان دریافت خواهد کرد.

مثال ۲: اگر مالک یک ملک، آن را با اجاره ماهانه 5 میلیون تومان به مستأجر واگذار کند و نرخ مالیات بر درآمد اجاره 10٪ باشد، مستأجر باید 500 هزار تومان مالیات را کسر کرده و به سازمان امور مالیاتی بپردازد. در نتیجه، مالک فقط 4.5 میلیون تومان دریافت می‌کند.

انواع مالیات تکلیفی

این گروه از مالیات‌ها در قانون مالیات های مستقیم، مصوب اسفند 66 و اصلاحیه 80.11.27 تعریف شده است. انواع مالیات تکلیفی شامل موارد زیر است:

1. مالیات تکلیفی حقوق (مواد 85 و 86 اصلاحی) – مالیاتی که کارفرما از حقوق کارکنان کسر کرده و به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌کند.
2. مالیات بر درآمد اجاره (ماده 53، تبصره 9) – مالیاتی که مستأجر از اجاره پرداختی به مالک کسر و به اداره مالیات واریز می‌کند.
3. مالیات تکلیفی پیمانکاری – مالیاتی که کارفرما از مبلغ قرارداد پیمانکار کسر کرده و مستقیماً به سازمان مالیاتی پرداخت می‌کند.
4. مالیات نقل و انتقال سهام (ماده 143) – مالیاتی که هنگام خریدوفروش سهام در بورس و خارج از بورس از فروشنده کسر می‌شود.
5. مالیات تکلیفی حق‌الوکاله (ماده 103) – مالیاتی که موکل هنگام پرداخت حق‌الوکاله به وکیل، از آن کسر کرده و به سازمان مالیات می‌پردازد.
6. مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی (ماده 107) – مالیاتی که از درآمدهای کسب‌شده توسط افراد یا شرکت‌های خارجی در ایران کسر می‌شود.
7. مالیات مضاربه‌ای (ماده 102) – مالیاتی که از قراردادهای مضاربه‌ای (قراردادهای مشارکتی بین بانک و سرمایه‌گذار) کسر و پرداخت می‌شود.

1. مالیات تکلیفی حقوق

مالیات تکلیفی حقوق به مالیاتی اطلاق می‌شود که کارفرما از حقوق و دستمزد کارکنان کسر کرده و آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌کند. این نوع مالیات به‌طور مستقیم از درآمد کارکنان کسر می‌شود و مسئولیت پرداخت آن بر عهده کارفرما است. بر اساس مواد 85 و 86 قانون مالیات‌های مستقیم، این مالیات به‌صورت ماهیانه محاسبه و از حقوق کارکنان کسر می‌شود.

کارفرما موظف است که این مبلغ را به‌طور دقیق محاسبه کرده و در موعد مقرر به سازمان امور مالیاتی واریز کند. هدف از این سیستم، تسهیل در جمع‌آوری مالیات از افراد مختلف است و از طرفی، موجب کاهش فشار مالیاتی بر افراد می‌شود.

2. مالیات بر درآمد اجاره ملک

مالیات بر درآمد اجاره ملک، مالیاتی است که مستأجر از مبلغ اجاره‌ای که به مالک پرداخت می‌کند، کسر و به سازمان امور مالیاتی واریز می‌کند. طبق ماده 53 قانون مالیات‌های مستقیم و تبصره 9 آن، این مالیات به‌طور معمول به‌صورت سالیانه محاسبه و از طرف مستأجر به اداره مالیات پرداخت می‌شود.

فرآیند محاسبه مالیات اجاره بستگی به اجاره‌بهای دریافتی از ملک دارد و در صورتی که اجاره‌بها از حد معین بیشتر باشد، میزان مالیات نیز افزایش می‌یابد. مستأجر باید مبلغ مالیات را از اجاره پرداختی کسر کرده و در زمان تعیین‌شده به اداره مالیات پرداخت نماید.

3. مالیات تکلیفی پیمانکاری

مالیات تکلیفی پیمانکاری، مالیاتی است که کارفرما از مبلغ قرارداد پیمانکار کسر کرده و مستقیماً به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌کند. این نوع مالیات معمولاً در پروژه‌های ساختمانی و پیمانکاری مورد استفاده قرار می‌گیرد و بر اساس مبلغ قرارداد پیمانکار محاسبه می‌شود. کارفرما موظف است که درصدی از مبلغ قرارداد پیمانکار را به‌عنوان مالیات کسر کرده و آن را به سازمان مالیاتی پرداخت نماید.

این نوع مالیات از جمله مالیات‌های مستقیم است که هدف آن، دریافت مالیات از درآمد پیمانکاران در مراحل مختلف پروژه‌های پیمانکاری است.

4. مالیات نقل و انتقال سهام

مالیات نقل و انتقال سهام، مالیاتی است که هنگام خرید و فروش سهام در بورس و خارج از بورس از فروشنده سهام کسر می‌شود. طبق ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم، این مالیات به‌طور معمول به‌صورت درصدی از ارزش سهام در هنگام انتقال آن از مالک به خریدار محاسبه می‌شود. این نوع مالیات معمولاً به‌عنوان مالیات بر سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود و فروشنده سهام موظف است که آن را در زمان انجام معامله پرداخت نماید.

در برخی موارد، این مالیات توسط کارگزاری‌ها در زمان انجام معامله در بورس به‌طور خودکار محاسبه و کسر می‌شود.

5. مالیات تکلیفی حق‌الوکاله

مالیات تکلیفی حق‌الوکاله، مالیاتی است که موکل هنگام پرداخت حق‌الوکاله به وکیل از آن کسر کرده و به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌کند. طبق ماده 103 قانون مالیات‌های مستقیم، در صورتی که موکل به وکیل مبلغی را به‌عنوان حق‌الوکاله پرداخت کند، موظف است مبلغی از آن را به‌عنوان مالیات کسر کرده و به سازمان مالیاتی واریز نماید.

این نوع مالیات، به‌عنوان یک ابزار برای جمع‌آوری مالیات از درآمد وکلا و مشاوران حقوقی عمل می‌کند و از طرفی، موجب شفافیت در فرآیند دریافت خدمات حقوقی می‌شود.

6. مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی

مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی، مالیاتی است که از درآمدهای کسب‌شده توسط افراد یا شرکت‌های خارجی در ایران کسر می‌شود. طبق ماده 107 قانون مالیات‌های مستقیم، این نوع مالیات به‌طور خاص به درآمدهایی اطلاق می‌شود که توسط غیرایرانی‌ها از فعالیت‌های تجاری یا سرمایه‌گذاری در ایران به‌دست می‌آید. اشخاص حقیقی یا حقوقی خارجی که در ایران فعالیت اقتصادی دارند، موظف به پرداخت مالیات بر درآمد حاصل از آن فعالیت‌ها هستند.

این مالیات به‌طور مستقیم از درآمد کسب‌شده در ایران کسر می‌شود و معمولاً نرخ آن متفاوت از مالیات بر درآمد داخلی است.

7. مالیات مضاربه‌ای

مالیات مضاربه‌ای، مالیاتی است که از قراردادهای مضاربه‌ای کسر و پرداخت می‌شود. قرارداد مضاربه یک نوع قرارداد مشارکتی است که بین بانک‌ها و سرمایه‌گذاران منعقد می‌شود و در آن، بانک به‌عنوان عامل برای سرمایه‌گذاری اقدام می‌کند و سود آن به‌طور مشترک بین طرفین تقسیم می‌شود. طبق ماده 102 قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از این قراردادها مشمول مالیات می‌شود و معمولاً این مالیات از سود به‌دست‌آمده از قرارداد مضاربه کسر می‌شود.

این نوع مالیات بر اساس درصدی از سود حاصل از سرمایه‌گذاری محاسبه می‌شود و به‌طور معمول توسط بانک یا مؤسسه مالی مربوطه به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.

هر یک از این موارد بسته به نوع فعالیت، درصد و نحوه پرداخت متفاوتی دارند که در قوانین مالیاتی مشخص شده است.

مالیات تکلیفی چند درصد است + نحوه محاسبه

مالیات تکلیفی، میزان مالیاتی است که بر اساس قوانین خاص برای شرکت‌ها یا افراد مختلف تعیین می‌شود و درصد آن بسته به نوع فعالیت، درآمد، و شرایط خاص هر کارفرما یا شرکت ممکن است متفاوت باشد. بنابراین، برای محاسبه دقیق این نوع مالیات، نیاز به کمک یک تیم حسابداری ماهر و آشنا به قوانین مالیاتی وجود دارد.

در شرکت‌های بزرگ با تعداد زیادی کارمند، این مالیات معمولاً بر اساس حقوق و مزایای کارکنان محاسبه می‌شود. در چنین مواردی، دقت بالایی در محاسبه الزامی است. برای ساده‌تر شدن این روند، نرم افزار ShAuto ERP می‌تواند به کار آید و فرآیند محاسبه را تسهیل کند.

بنابراین، نمی‌توان یک درصد خاص برای مالیات تکلیفی تعیین کرد، چرا که محاسبه آن بسته به شرایط مختلف متفاوت خواهد بود. به همین دلیل، بهتر است برای درک دقیق‌تر، یک مثال عملی از محاسبه مالیات تکلیفی بررسی شود.

نحوه محاسبه مالیات تکلیفی اجاره

در صورتی که مالکین بخواهند مکان کسب‌وکار خود را اجاره دهند، باید از قوانین مالیاتی مرتبط آگاه باشند. یکی از این قوانین مهم، مالیات تکلیفی اجاره است که بر اجاره‌بهای ملک‌های شخصی یا تجاری اعمال می‌شود. این مالیات ممکن است برای املاک مسکونی یا تجاری اعم از زمین، خانه یا آپارتمان اعمال گردد.

برای محاسبه مالیات اجاره، ابتدا باید مبلغ اجاره سالانه را مشخص کرد. اگر پول پیش پرداخت نشده باشد، کافی است اجاره ماهیانه را در 12 ضرب کنید تا اجاره سالیانه به‌دست آید. در صورت پرداخت پول پیش، 18 درصد از مبلغ پیش‌پرداخت را محاسبه کرده و به اجاره سالانه اضافه کنید.

طبق ماده 53 قانون مالیاتی، 25 درصد از درآمد اجاره مشمول مالیات نمی‌شود. بنابراین، مبلغی که به‌دست می‌آید، باید در 75 درصد ضرب شود تا درآمد مشمول مالیات به‌دست آید.

مالیات تکلیفی اجاره به‌صورت سالانه به شکل زیر محاسبه می‌شود:

• تا 3 میلیون تومان درآمد سالیانه، 15 درصد
• بین 3 تا 10 میلیون تومان، 20 درصد
• از 25 میلیون تا 100 میلیون تومان، 30 درصد

همچنین، ممکن است شرایطی وجود داشته باشد که از پرداخت مالیات معاف شوید. به عنوان مثال، اگر درآمد اجاره تنها منبع درآمد شما باشد و اجاره‌بها از حد معمول بیشتر نباشد، معاف از مالیات خواهید بود. همچنین، اگر اعضای خانواده شما مانند والدین، همسر یا فرزندان از ملک استفاده کنند، مالیات تعلق نخواهد گرفت. در صورتی که استفاده‌کننده فردی غیر از اعضای درجه یک باشد، مالیات باید پرداخت شود.

علاوه بر این، مساحت ملک نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد؛ مثلاً در تهران اگر مساحت ملک کمتر از ۱۵۰ متر مربع باشد، مشمول مالیات نخواهد شد.

جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی چیست؟

جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی می‌تواند تبعات مالی جدی به همراه داشته باشد. در سیستم‌های مالیاتی، همان‌طور که دولت‌ها و بانک‌ها هیچ‌گاه در برابر مردم ضرر نخواهند کرد، در موارد مالیاتی نیز اگر مالیات تکلیفی به‌موقع پرداخت نشود، جریمه‌هایی برای فرد یا شرکت مربوطه در نظر گرفته می‌شود.

بر اساس قوانین سازمان امور مالیاتی، در صورتی که مالیات تکلیفی پرداخت نشود، جریمه‌ای معادل 10 درصد از مبلغ کل مالیات تعیین می‌شود. این جریمه‌ها به‌عنوان بخشی از سیستم نظارتی مالیاتی، به‌منظور تشویق به رعایت قوانین و تضمین وصول مالیات‌ها اعمال می‌شوند.

در نتیجه، عدم پرداخت به‌موقع مالیات تکلیفی نه تنها موجب پرداخت مبلغ اصلی مالیات می‌شود، بلکه بار مالی اضافی را نیز به‌دنبال خواهد داشت.

سخن پایانی …

سوالات متداول درباره مالیات تکلیفی

1. مالیات تکلیفی چیست؟

   • مالیات تکلیفی به مالیاتی گفته می‌شود که از درآمد افراد یا شرکت‌ها به‌صورت مستقیم کسر و توسط شخص ثالث (مانند کارفرما، مستأجر، یا پیمانکار) به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.

2. چه کسانی موظف به پرداخت مالیات تکلیفی هستند؟

   • معمولاً کارفرمایان، مستأجران، پیمانکاران، و افراد یا شرکت‌های خارجی که در ایران فعالیت اقتصادی دارند، موظف به پرداخت مالیات تکلیفی هستند. هرکدام از این گروه‌ها در شرایط خاصی، مالیات را از درآمد شخص یا شرکت موردنظر کسر و پرداخت می‌کنند.

3. مالیات تکلیفی حقوق به چه صورت محاسبه می‌شود؟

   • مالیات تکلیفی حقوق از حقوق و دستمزد کارکنان کسر و توسط کارفرما به سازمان مالیاتی پرداخت می‌شود. کارفرما باید این مبلغ را به‌صورت ماهانه محاسبه کرده و از حقوق کارکنان کسر کند.

4. آیا مالیات تکلیفی قابل معافیت است؟

   • بله، در برخی شرایط مانند درآمد کمتر از حد معمول، استفاده از ملک توسط اعضای درجه یک خانواده یا ملک‌هایی با مساحت کمتر از حد معین، ممکن است معافیت از مالیات تکلیفی وجود داشته باشد.

5. جریمه عدم پرداخت مالیات تکلیفی چیست؟

   • در صورت عدم پرداخت به‌موقع مالیات تکلیفی، فرد یا شرکت مشمول جریمه‌ای معادل 10 درصد از مبلغ کل مالیات خواهد شد.

6. چگونه می‌توان از مالیات تکلیفی اجاره آگاه شد؟

   • برای محاسبه مالیات تکلیفی اجاره، مستأجر باید اجاره‌بهای سالیانه را محاسبه کرده و در صورت پرداخت پول پیش، آن را به مالیات اضافه کند. سپس طبق جدول مالیاتی، مبلغی که باید پرداخت شود مشخص می‌شود.

7. چه تفاوتی بین مالیات تکلیفی و مالیات بر درآمد وجود دارد؟

   • مالیات تکلیفی، به‌طور معمول از طریق شخص ثالث کسر می‌شود و پرداخت آن مسئولیت او است، در حالی که مالیات بر درآمد به‌طور مستقیم از خود فرد یا شرکت کسر می‌شود.

8. چه نرم‌افزارهایی برای محاسبه مالیات تکلیفی وجود دارند؟

   • نرم افزارهای حسابداری مانند شُماران می‌توانند به‌طور دقیق و سریع مالیات‌های تکلیفی را محاسبه کرده و به‌طور خودکار گزارش‌ها و مستندات مالی را آماده کنند.