مالیات های مستقیم: قوانین و انواع آن

مالیات های مستقیم از جمله موضوعات پیچیده‌ای هستند که بسیاری از افراد و کسب‌وکارها با آن روبه‌رو هستند. شاید شما هم در مواقعی احساس کرده‌اید که قوانین مالیاتی می‌توانند گیج‌کننده و مبهم باشند، اما حقیقت این است که درک درست این قوانین نه تنها از بروز مشکلات مالیاتی جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند فرصتی برای بهره‌برداری از معافیت‌ها و تخفیف‌های مالیاتی فراهم آورد.

در این مقاله، به طور کامل و ساده، شما را با انواع مختلف مالیات های مستقیم، قوانین جدید، و نکات ضروری برای کاهش مالیات‌های خود آشنا خواهیم کرد.

مالیات های مستقیم چیست؟

مالیات های مستقیم به مالیات‌هایی گفته می‌شود که به‌طور مستقیم از درآمد یا دارایی شخص یا کسب‌وکار دریافت می‌شود. برخلاف مالیات‌های غیرمستقیم که از مصرف کالاها و خدمات گرفته می‌شود، مالیات های مستقیم مستقیماً بر اساس درآمد، سود، یا دارایی افراد یا شرکت‌ها تعیین و اخذ می‌گردند. این نوع مالیات‌ها معمولاً با توجه به میزان درآمد یا ارزش دارایی فرد یا واحد اقتصادی متغیر است و به‌طور مستقیم بر اشخاص و واحدهای حقوقی اعمال می‌شود.

انواع مالیات های مستقیم

مالیات های مستقیم به چندین نوع مختلف تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

1. مالیات بر درآمد
   این نوع مالیات بر اساس درآمد شخصی یا حقوق و دستمزد افراد یا سود کسب‌وکارها تعیین می‌شود. افرادی که درآمد بالاتری دارند، معمولاً مالیات بیشتری پرداخت می‌کنند. مالیات بر درآمد در بسیاری از کشورها به صورت تدریجی و بر اساس میزان درآمد اخذ می‌شود.

2. مالیات بر دارایی
   این مالیات بر ارزش دارایی‌های شخصی یا ملکی افراد اعمال می‌شود. به‌عنوان‌مثال، مالیات بر خانه، زمین، یا خودروهایی که شخص مالک آن‌ها است، از جمله مالیات‌های بر دارایی هستند.

3. مالیات بر ارث
   این نوع مالیات زمانی اعمال می‌شود که فردی فوت می‌کند و دارایی‌های او به ورثه منتقل می‌شود. میزان مالیات بر ارث بر اساس ارزش دارایی‌های متوفی و سهم هر یک از وراث تعیین می‌شود.

4. مالیات بر سود
   این مالیات بر سود حاصل از فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌ها یا افراد اعمال می‌شود. شرکت‌ها و کسب‌وکارها موظف به پرداخت مالیات بر سود خالص خود هستند.

اشخاص مشمول مالیات

در مالیات های مستقیم، برخی از اشخاص مشمول مالیات هستند که بر اساس قانون مالیات های مستقیم (با اصلاحات 1394/04/31) باب اول/اشخاص مشمول مالیات، موظف به پرداخت مالیات می‌باشند. این اشخاص شامل موارد زیر می‌باشند:

1. کلیه مالکان اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران.
2. هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
3. هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند.
4. هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
5. هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک‌های فنی و یا واگذاری فیلم‌های سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها می‌گردد) از ایران تحصیل می‌کند.

اشخاص معاف از پرداخت مالیات های مستقیم

اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات‌های موضوع این قانون نیستند:

1. وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی؛
2. دستگاه‌هایی که بودجه آنها بوسیله دولت تأمین می‌شود.
3. شهرداری‌ها.
4. بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری.
   • تبصره 1 – شرکت‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آنها متعلق به اشخاص و مؤسسه‌های مذکور در بندهای فوق باشد، سهم درآمد یا سود آنها مشمول حکم این ماده نخواهد بود. حکم این تبصره مانع استفاده شرکت‌های مزبور از معافیت‌های مقرر در این قانون، حسب مورد، نیست.
   • تبصره 2 – درآمدهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی از قبیل فعالیت‌های صنعتی، معدنی، تجاری، خدماتی و سایر فعالیت‌های تولیدی برای اشخاص موضوع این ماده، که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل می‌شود، در هر مورد بطور جداگانه به نرخ مذکور در ماده (105) این قانون مشمول مالیات خواهد بود.

مسئولان اداره امور در اين گونه موارد نسبت به سهم فعاليت مذكور مكلف به انجام دادن تكاليف مربوط طبق مقررات اين قانون خواهند بود. در غير اين صورت نسبت به پرداخت ماليات متعلق با مؤدی مسؤوليت تضامنی خواهند داشت.

مالیات بر دارایی

مواد 3 الی 16 – موضوع فصل اول (مالیات سالانه املاک)، فصل دوم (مالیات مستغلات مسکونی خالی)، فصل سوم (مالیات بر اراضی بایر) حذف شدند.

توجه: برای مطالعه هرکدام از مالیات‌های بالا کافی است تا فایل قانون مالیات های مستقیم در ابتدای مقاله را دانلود نمایید.

مالیات بر ارث

اموال و دارایی‌هایی که در نتیجه فوت شخص، اعم از فوت واقعی یا فرضی، انتقال می‌یابند، به شرح زیر مشمول مالیات هستند:

1. سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار
   به استثنای موارد مندرج در بند 2، ای‌موارد و سودهای متعلق به آنها و همچنین سود سهام و سهم‌الشرکه، تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آنها، به نرخ سه درصد (3%).

2. سهام، سهم‌الشرکه و حق تقدم آنها
   به نرخ یک و نیم (1.5%) برابر نرخ‌های مذکور در تبصره 7 ماده 741 و ماده 741 مکرر قانون طبق مقررات مزبور، در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.

3. حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی
   که در بندهای مذکور به آنها تصریح نشده است، به نرخ ده درصد (10%) ارزش روز در تاریخ تحویل یا ثبت انتقال به نام وراث.

4. انواع وسایل نقلیه موتوری زمینی، دریایی و هوایی
   به نرخ دو درصد (2%) بهای اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی کشور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.

5. املاک و حق واگذاری محل
   به نرخ یک و نیم (1.5%) برابر نرخ‌های مذکور در ماده 53 قانون، به مأخذ ارزش معاملاتی املاک و یا به مأخذ ارزش روز حق واگذاری، حسب مورد در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.

6. اموال و دارایی‌های متعلق به متوفای ایرانی که در خارج از کشور واقع شده است
   پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع اموال و دارایی‌ها پرداخت شده است، به نرخ ده درصد (10%) ارزش ماترک که مأخذ محاسبه مالیات بر ارث در کشور محل وقوع مال قرار گرفته است. در صورت عدم شمول مالیات بر ارث در کشور مزبور، به مأخذ ارزش روز انتقال یا تحویل به نام وراث.

برای مشاهده تبصره‌ها و بندهای بیشتر فایل قانون مالیات های مستقیم در ابتدای محتوا را دانلود و مشاهده نمایید.

مالیات حق تمبر

ماده 44
از هر برگ چک که از بانک طرف‌ها چاپ شود، مبلغ دویست ریال(200 ریال) حق اخذ تمبر می‌شود.

ماده 45
از مشروح اوراق زیر، نسبت به مبلغ معادل آن‌ها، نیم در هزار حق اخذ تمبر می‌شود:

• برات
• سفته
• سایر اوراق مشابه

تبصره
حق تمبر مقرر در ماده فوق، در کمتر از معادل هزار ریال، معاف از پرداخت تمبر خواهد بود.

ماده 42
از کلیه اسناد قابل انتقال تجاری که در ایران صادر و یا مورد استفاده قرار می‌گیرند، به جز موارد استثنا در مواد 21 و 28 این قانون، نسبت به مالکیت حقوق، مانند:

• اسناد و اوراق تجاری
• بیمه
• بارنامه‌های هوایی، دریایی و زمینی
• سایر اسناد تجاری

حق تمبر به شرح زیر است:

• 1888 ریال برای بارنامه‌های زمینی و مسافری
• 5888 ریال برای بارنامه‌های حمل و نقل

تبصره
از مدارک و اوراق زیر، به شرح مقرر در تبصره این ماده، حق اخذ تمبر به شرح زیر تعلق می‌گیرد:

1. از هر کارت معافیت خدمت وظیفه، مبلغ 58,888 ریال.
2. از هر گواهینامه رانندگی بین‌المللی، مبلغ 18,888 ریال.
3. از هر خودرو ترانزیت وارداتی، مبلغ 788,888 ریال.
4. از انواع گواهینامه‌های رانندگی خودرو، به ازای هر سال اعتبار، مبلغ 5,888 ریال.
5. از گواهینامه‌ها و کارنامه‌های دانش‌آموزی دوره‌های ابتدایی و راهنمایی، مبلغ 5,888 ریال.
6. از گواهینامه‌های دانش‌نامه‌های تحصیلی دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترا، مبلغ 58,888 ریال.
7. از گواهی‌های تحصیلی خارجی دوره‌های متوسطه و راهنمایی، مبلغ 78,888 ریال.
8. از گواهی‌های تحصیلی فنی و حرفه‌ای، مبلغ 18,888 ریال.
9. از پروانه‌های تخصصی (پزشکی، دندانپزشکی، مامایی، دامپزشکی و …)، مبلغ 588,888 ریال.

مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد یکی از انواع مالیات های مستقیم است که بر اساس درآمد فرد یا واحد اقتصادی (شرکت‌ها و کسب‌وکارها) اخذ می‌شود. این نوع مالیات به‌طور مستقیم از درآمد یا سود افراد و شرکت‌ها دریافت می‌شود و معمولاً به‌صورت تدریجی و بر اساس میزان درآمد محاسبه می‌گردد.

انواع مالیات بر درآمد

1. مالیات بر درآمد املاک
2. مالیات بر درآمد کشاورزی
3. مالیات بر درآمد حقوق
4. مالیات بر درآمد مشاغل
5. مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
6. مالیات درآمد اتفاقی
7. مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف

توجه: برای مطالعه هرکدام از مالیات‌های بالا کافی است تا فایل قانون مالیات های مستقیم در ابتدای مقاله را دانلود نمایید.

قوانین و مقررات مالیات های مستقیم

باب چهارم در مقررات مختلفه قانون مالیات های مستقیم – شامل 87 ماده قانونی

1. فصل اول :معافیت ها – شامل مواد قانونی 132 الی 146
2. فصل دوم :هزینه های قابل قبول و استهلاک – شامل مواد قانونی 147 الی 151
3. فصل سوم :قرائن و ضرایب مالیاتی – شامل مواد قانونی 152 الی 154
4. فصل چهارم :مقررات عمومی – شامل مواد قانونی 155 الی 176
5. فصل پنجم :وظایف مودیان – شامل مواد قانونی 177 الی 181
6. فصل ششم :وظایف اشخاص ثالث – شامل مواد قانونی 182 الی 188
7. فصل هفتم :تشویقات و جرائم مالیاتی – شامل مواد قانونی 189 الی 202
8. فصل هشتم :ابلاغ – شامل مواد قانونی 203 الی 209
9. فصل نهم :وصول مالیات – شامل مواد قانونی 210 الی 218 

برای مشاهده تمامی این مقررات بصورت کامل و تفکیک شده، فایل قانون مالیات های مستقیم در ابتدای مقاله را دانلود نمایید.

تفاوت مالیات های مستقیم و مالیات های غیر مستقیم

مالیات‌ها بخش مهمی از سیستم مالی هر کشور را تشکیل می‌دهند و به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: مالیات های مستقیم و مالیات های غیرمستقیم. این دو نوع مالیات از جهات مختلفی با هم تفاوت دارند، از جمله در نحوه محاسبه، دریافت، و تأثیر آن‌ها بر افراد و کسب‌وکارها. در ادامه به بررسی این تفاوت‌ها خواهیم پرداخت:

ویژگی‌ها و جزئیات مالیات های مستقیم:

1. محاسبه براساس توان مالی فرد یا شرکت: این نوع مالیات به‌طور دقیق و براساس درآمد، سود، دارایی یا ثروت محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر، هرچه درآمد یا دارایی فرد بیشتر باشد، مبلغ مالیات نیز بیشتر خواهد بود.
2. پرداخت کننده مالیات مشخص است: در مالیات های مستقیم، فرد یا شرکت پرداخت‌کننده مالیات مشخص است. به عنوان مثال، در مالیات بر درآمد، شخصی که درآمد دارد موظف به پرداخت مالیات است.
3. مالیات‌های متداول مستقیم:
   • مالیات بر درآمد: مالیاتی که از درآمد شخصی یا کسب‌وکارها اخذ می‌شود.
   • مالیات بر دارایی: مالیاتی که بر اساس ارزش دارایی‌های فرد یا شرکت دریافت می‌شود.
   • مالیات بر ارث: مالیاتی که بر دارایی‌های منتقل شده از فرد متوفی به وراث تعلق می‌گیرد.
   • مالیات بر ثروت: مالیات‌هایی که بر اساس میزان ثروت فرد، مانند املاک و مستغلات، محاسبه می‌شود.
4. اثرگذاری مستقیم بر فرد یا شرکت: به‌طور کلی، این نوع مالیات تأثیر بیشتری بر کسب‌وکارها و افراد با درآمد بالا خواهد داشت.

مالیات های غیرمستقیم چیست؟

مالیات های غیرمستقیم به مالیاتی گفته می‌شود که از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شود، اما به‌طور مستقیم از آن‌ها اخذ نمی‌شود. این نوع مالیات معمولاً بر اساس قیمت کالاها و خدمات اعمال می‌شود و تولیدکنندگان یا فروشندگان مسئول پرداخت آن به دولت هستند.

ویژگی‌ها و جزئیات مالیات‌های غیرمستقیم:

1. پرداخت‌کننده نهایی مصرف‌کننده است: در این نوع مالیات، مصرف‌کننده نهایی مالیات را پرداخت می‌کند، اما این مالیات از تولیدکننده یا فروشنده دریافت می‌شود.
2. محاسبه بر اساس مصرف: مالیات‌های غیرمستقیم بر اساس مصرف کالاها و خدمات محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر، هرچه میزان مصرف کالا یا خدمت بیشتر باشد، میزان مالیات پرداختی نیز بیشتر خواهد بود.
3. مالیات‌های متداول غیرمستقیم:
   • مالیات بر ارزش افزوده (VAT): مالیات‌هایی که بر فروش کالاها و خدمات افزوده می‌شود.
   • مالیات بر واردات: مالیات‌هایی که بر کالاهای وارداتی از کشورهای دیگر اعمال می‌شود.
   • مالیات بر سیگار و نوشیدنی‌های الکلی: مالیات‌هایی که بر مصرف کالاهای خاص اعمال می‌شود.
   • مالیات‌های خاص بر محصولات خاص (مانند سوخت یا خودرو).
4. عدم اثر مستقیم بر مصرف‌کننده: مصرف‌کنندگان به‌طور غیرمستقیم مالیات را از طریق افزایش قیمت‌ها پرداخت می‌کنند.

جدول مقایسه مالیات های مستقیم و غیرمستقیم

ویژگی	مالیات های مستقیم	مالیات های غیرمستقیم
محاسبه مالیات	بر اساس درآمد، دارایی یا سود فرد یا شرکت	بر اساس مصرف کالاها و خدمات
پرداخت‌کننده مالیات	فرد یا شرکت خاص (مانند کارمند یا صاحب کسب‌وکار)	مصرف‌کننده نهایی (مستقیم از طریق قیمت کالاها)
اثرات مالیاتی	تأثیر مستقیم بر درآمد و دارایی فرد یا شرکت	تأثیر غیرمستقیم بر قیمت‌ها و مصرف کالاها و خدمات
نوع مالیات‌های رایج	مالیات بر درآمد، دارایی، ارث، ثروت	مالیات بر ارزش افزوده، واردات، سیگار و نوشیدنی‌ها
پرداخت و جمع‌آوری	باید از سوی افراد یا شرکت‌ها به‌طور مستقیم پرداخت شود	از طریق فروشندگان و تولیدکنندگان جمع‌آوری می‌شود

در نهایت، هر دو نوع مالیات های مستقیم و غیرمستقیم نقش مهمی در تأمین درآمدهای دولت‌ها و توزیع منابع مالی دارند. هر دو سیستم مالیاتی مزایا و معایب خاص خود را دارند و برای ایجاد یک سیستم مالیاتی مؤثر باید به‌طور متوازن از هر دو نوع استفاده شود.

سخن پایانی …

در نهایت، مالیات های مستقیم بخش مهمی از سیستم مالی هر کشور را تشکیل می‌دهند و نقش اساسی در تأمین منابع مالی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی دارند. این نوع مالیات‌ها از درآمد، دارایی، یا فعالیت‌های اقتصادی افراد و شرکت‌ها دریافت می‌شوند و بسته به میزان درآمد یا دارایی، نرخ‌های مختلفی دارند. شناخت دقیق انواع مالیات های مستقیم و قوانین مربوطه می‌تواند به افراد و کسب‌وکارها کمک کند تا مالیات‌های خود را به درستی پرداخت کنند و از معافیت‌ها یا تخفیف‌های قانونی بهره‌مند شوند.

شرکت شُماران سیستم با ارائه نرم‌افزارهای تخصصی در زمینه مالی و حسابداری، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا فرآیندهای مالیاتی خود را به صورت بهینه مدیریت کنند و از بروز مشکلات مالیاتی جلوگیری نمایند. این نرم‌افزارها با توجه به قوانین و مقررات مالیاتی کشور، امکاناتی را فراهم می‌آورند که می‌توانند به‌طور دقیق و سریع محاسبات مالیاتی را انجام داده و فرآیند گزارش‌دهی را ساده‌تر کنند. در نتیجه، استفاده از این ابزارها برای کسب‌وکارها، علاوه بر کاهش خطاها، به صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های مالیاتی نیز می‌انجامد.

ممنون که با ما همراه بودید! اگر سوال یا نظری دارید، خوشحال می‌شویم آن را در قسمت کامنت‌ها با ما در میان بگذارید. نظرات و پرسش‌های شما برای ما بسیار ارزشمند است و باعث ایجاد گفت‌وگویی مفید می‌شود. منتظر شنیدن نظرات شما هستیم! 🙏😊