اکنون علاوه بر نیازهای مدیریتی با تاکیدات سازمان امور مالیاتی تهیه و ارائه گزارشات بهای تمام‌شده از الزامات قانونی نیز است، این الزام قانونی سازمان‌ها را ملزم به نگهداری اطلاعات نیمه ساخته و محصول به تفکیک مواد دستمزد و سربار کرده است. در روش سنتی هر ساله هزینه‌های گزافی توسط شرکت‌های تولیدی، صرف تهیه گزارشات بهای تمام‌شده می‌کنند با این حال ضعف ساختاری در تهیه بهای تمام‌شده کاملاً محسوس است، بسیاری از گزارشات بهای تمام‌شده قابل‌اتکا نیستند و اکثر سیستم‌های بهای تمام‌شده به دلیل نگاه سنتی نمی‌توانند به درستی به سوال ((چه چیزی را به چه قیمتی به دست می‌آوریم؟)) پاسخ درستی بدهند. بدیهی است هنگامی که بهای تمام‌شده به درستی تهیه نشود نمی‌توان انتظار داشت ارزیابی عملکرد و تصمیم سازی بر مبنای آن به شکل اصولی انجام شود.
در این بین نیز شرکت‌های نرم‌افزاری از دو شیوه مرسوم دایمی و ادواری برای محاسبه بهای تمام شده استفاده کرده اند که در مبحث زیر مقایسه ای از این دو روش ذکر شده است :
| زمان محاسبه
بهای تمام‌شده |
شناسایی
نیم ساخته‌ها |
محاسبه مواد در
نیم ساخته‌ها |
ارتباط تولید با
انبار |
ثبت عملیات تولید | مبحث
روش |
| سالی یک یا دو بار
یا دوره های خاص |
عدم شناسایی و قیمت‌گذاری
(پایان سال استفاده از جدول معادل آحاد تکمیل‌شده) |
ادواری | ثبت گزارش تولید، ثبت رسید و حواله دستی جداگانه | محاسبات صرفاً حسابداری | سنتی |
| هرماه به تفکیک مواد، دستمزد و سربار مراحل تولیدی | – شناسایی کلیه فرآیندها (مراحل) تولید
– بهای تمام‌شده دائمی نیم ساخته‌ها – تهیه کاردکس برای هر مرحله تولید |
دائمی | ثبت رسید و حواله پای کار به‌صورت مکانیزه در زمان ثبت گزارش تولید | مبتنی برگزارشات واقعی تولید | عملیاتی |
محاسبه بهای تمام شده به روش دائمی و ادواری :
سیستم ثبت ادواری موجودی‌ها :
در سیستم ثبت ادواری موجودی‌ها ،مواد اولیه خریداری‌شده در حسابی بنام خرید مواد اولیه ثبت میشود. اگر در آغاز دوره موجودی مواد اولیه وجود داشته باشد، ارزش آن در حساب جداگانه‌ای تحت عنوان موجودی مواد اولیه ثبت می‌گردد. خرید مواد اولیه طی دوره به‌اضافه موجودی مواد اولیه در اول دوره معرف مواد اولیه در دسترس برای مصرف طی دوره است برای دستیابی به موجودی مواد اولیه در پایان دوره ،موادی که در پایان دوره هنوز در انبار وجود دارد شمارش انبارگردانی میشود .سپس ، مواد اولیه مصرف‌شده در تولید طی دوره از کسر نمودن موجودی مواد اولیه در پایان دوره از هزینه مواد اولیه در دسترس برای مصرف طی دوره به شرح زیر به دست می‌آید :
|
ریال موجودی مواد اولیه در اول دوره xxx + خرید مواد اولیه طی دوره xxx = مواد اولیه آماده برای مصرف xxx – موجودی مواد اولیه در پایان دوره (xxx) = هزینه مواد اولیه مصرف‌شده در تولید xxx
|
لازم با ذکر است که در این سیستم ، مواد اولیه مصرف‌شده در تولید مستقیماً تعیین نمی‌شود بلکه به شکلی غیرمستقیم و به‌عنوان یک رقم باقی‌مانده است محاسبه می‌گردد. به‌عبارت‌دیگر ، مواد اولیه مصرف‌شده در تولید برابر است با آنچه پس از کسر کردن بهای تمام‌شده موجودی مواد اولیه در پایان دوره (که از طریق انبارگردانی به دست می‌آید ) از مواد اولیه آماده برای مصرف طی دوره ،باقی می‌ماند.
سیستم ثبت دائمی موجودی‌ها: [1]
در سیستم ثبت دائمی موجودی‌ها ،مواد خریداری‌شده به‌جای ثبت در حساب خرید مواد، در حساب موجودی مواد اولیه ثبت میشود. اگر مواد اولیه در آغاز دوره وجود داشته باشد، ارزش این مواد نیز در همان حساب موجودی مواد اولیه انعکاس می‌یابد .
هنگامی‌که مواد اولیه مصرف میشود ، حساب موجودی مواد اولیه بابت هزینه مواد مصرف‌شده در تولید بستانکار و حساب موجودی کالای در جریان ساخت که معرف فرایند ساخت است ، به همان میزان بدهکار می‌گردد. نتیجه نهایی اجرای این سیستم این است که هزینه مواد اولیه مصرف‌شده در فرآیند ساخت است بنابراین ، در سیستم ثبت دائمی موجودی‌ها ، هم هزینه مواد مصرف‌شده در تولید و هم ارزش موجودی مواد در پایان هر دوره را می‌توان پس از هر رخداد به شکلی مستقیم محاسبه کرد .
هنگامی‌که از سیستم ثبت دائمی استفاده میشود ، برای حسابداری موجودی مواد لازم است مدارک و کارت‌های لازم که به‌منزله دفاتر و مدارک معین و پشتیبان مواد تلقی می‌گردد، استفاده شود . جمع مبالغ منعکس در این کارت‌ها با ثبت‌های منعکس در حساب کنترل موجودی مواد اولیه در دفتر کل قابل تطبیق و ردیابی است .
نرم‌افزار حسابداری بهای تمام شماران سیستم چه مزايایی دارد؟
در یک سازمان به منظور شناسایی بهای تمام‌شده قابل‌اتکا و کارا می‌بایست منابع سازمان از طریق دیدگاه جامع با هم یکپارچه‌شده و با ثبت اطلاعات در هر بخشی از سازمان، به صورت لحظه‌ای در اختیار همه قرار می‌گیرد که از ثبت‌های تکراری جلوگیری به عمل آید.
در یک نرم‌افزار یکپارچه ضمن معرفی روش تولید، فرمولاسیون متفاوت تولید یک محصول را معرفی و اطلاعات تولید هر روش جداگانه جمع‌آوری و ثبت گردد و هم‌زمان با ثبت اطلاعات تولید در فرم گزارش تولید در هر مرحله امکان ثبت کارکرد نیروی انسانی و ماشین‌آلات نیز وجود دارد، در عین حال که هم‌زمان نرخ ساعتی دستمزد از نرم‌افزار حقوق و دستمزد فراخوانی و محاسبه میشود.
نرم‌افزارهای یکپارچه علاوه محاسبه بر بهای تمام‌شده محصولات قادر است بهای تمام‌شده کالاهای نیم ساخته را نیز به تفکیک مواد، دستمزد و سربار در ماه‌های مختلف سال محاسبه و گزارش کند، گزارش‌های بهای تمام‌شده بدون کوچک‌ترین مغایرتی با گزارش‌های حسابداری مالی تطابق دارد که به‌صورت ماهانه و سالانه و بر اساس روش ثبت دائمی موجودی‌ها ارائه می‌گردد و امکان ارائه صورت عملکرد و سود و زیان به‌صورت مکانیزه فراهم می‌گردد.
در بین شرکت‌های تولیدی و صنعتی تعداد اندکی از شرکت‌ها هستند که سیستم بهای تمام‌شده را پیاده‌سازی کرده‌اند و از این میان نیز معدود شرکت‌هایی از نرم‌افزار بهای تمام‌شده استفاده کرده که غالباً نرم‌افزار غیر یکپارچه و به روش سنتی را پیاده‌سازی کرده‌اند، شرکت‌هایی که می‌خواهند این نرم‌افزارها را پیاده‌سازی کنند به دانش زیاد، محاسبات پیچیده و اختصاص نیروی انسانی نیاز دارند، این نرم‌افزارها نیز به دلیل عدم یکپارچگی امکان ارائه بهای تمام‌شده قابل‌اتکا را نمی‌دهد و بسیاری از فرایندها منتج به بهای تمام‌شده مثل تسهیم هزینه‌ها در نرم‌افزار صورت نمی‌گیرد.
مسائل و مشکلات وقتی پیچیده‌تر میشود که تقریباً در اکثر مواقع بهای تمام‌شده در پایان هر سال تهیه میشود یا به‌طور دقیقتر، سه تا چهار ماه پس از پایان سال مالی محاسبه و گزارش میشود. گزارش‌هایی که در این تاریخ تهیه میشود نه تنها قادر نیست ارزیابی درستی از عملکرد سازمان ارائه نماید بلکه به تصمیم سازی مدیران نیز کمک نمی‌کند، تنها زمانی می‌توان صحبت از بهای تمام‌شده قابل‌اتکا نمود که در بهای تمام‌شده عملیاتی در سازمان اجرا شود و در این بین نیز شرکت‌های نرم‌افزاری به دلیل عدم توانایی در پیاده‌سازی نرم‌افزارهای جامع و یکپارچه به این سمت نرفته‌اند.
نرم‌افزار شماران سیستم تنها نرم‌افزار موجود در بازار است که در بستر یکپارچه ارائه می‌گردد و به‌صورت بسته نرم‌افزاری برمبنای ثبت عملیات واقعی تولید به شرکت‌های تولیدی عرضه‌شده است؛ این نرم‌افزار علاوه بر بهای تمام‌شده محصولات قادر است کالاهای نیم ساخته را نیز به تفکیک مواد، دستمزد و سربار در ماه‌های مختلف سال محاسبه و گزارش کند و گزارش‌های حسابداری صنعتی بدون کوچک‌ترین مغایرتی با گزارشات حسابداری مالی، فروش، انبار، خرید، سفارشات به‌صورت ماهانه و سالانه و بر اساس روش دائمی ثبت موجودی‌ها در اختیار مدیران قرار می‌گیرد.
دیدگاه حاکم بر بسته نرم‌افزاری حسابداری صنعتی شرکت شماران سیستم دیدگاه عملیاتی بوده و روش مورد استفاده در محاسبات نیز روش نرمال است که بر اساس درخواست مشتری با توجه به ایجاد زیرساخت‌ها و بستر محاسبه حسابداری صنعتی به سایر روش ها پیاده‌سازی حسابداری صنعتی بر مبنای سایرروش ها نیز وجود دارد.
پنج هدف اساسی نرم‌افزار حسابداری صنعتی شماران چیست؟
- تعیین، تجزیه و تفکیک درآمد و هزینه مؤسسات صنعتی
- استفاده از اطلاعات مربوط به حسابداری صنعتی محصولات و نیم ساخته‌های تولیدشده
- تحلیل عناصر تشکیل‌دهنده بهای تمام‌شده به‌منظور کاهش هزینه‌ها با حفظ کارایی عملیات
- مقایسه عوامل تشکیل‌دهنده حسابداری صنعتی با استانداردها
- بررسی انحرافات به‌منظور بررسی عملکرد سازمان (حسابداری سنجش مسئولیت)
در خاتمه لازم به ذکر است با استفاده از نرم افزار یکپارچه بهای تمام شده شماران شرکت ها می توانند پاسخگوی الزامات قانونی سازمان امور مالیاتی و سایر ذینفعان خارجی و کلیه ذینفعان داخلی باشند.
منبع : حسابداری صنعتی/جلد اول /سازمان حسابرسی
[1] (حسابداری صنعتی جلد 1 /سازمان حسابرسی /عالیور/ص 205 )
