بهای تمام شده کالا، تعریف، انواع و محاسبه آن

در این مطلب قصد داریم با اصطلاحات مهم در بهای تولید شده آشنا شویم. هر زمان که شما محصولی را خریداری می‌کنید، آن را با حداکثر قیمت یا همان (Maximum Retail Price (MRP تهیه می‌کنید، با این حال، هزینه تولید اصلی محصول بسیار کمتر از حداکثر قیمت خرد‌ فروشی محصول است که این حاشیه بزرگ بین MRP و قیمت تولید، با هزینه های تولید و سود معامله‌گران پر خواهد شد. اینکه هزینه تولید چگونه محاسبه می شود و انواع آن چیست، از جمله مسائلی است که در این مقاله به بررسی آن خواهیم پرداخت.

هزینه تولید چیست؟

هزینه تولید که به قیمت تمام شده نیز معروف است، کل هزینه‌ای است که یک کسب و کار برای تولید مقدار مشخصی از یک محصول متحمل می شود؛ این هزینه‌ها شامل کلیه هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم تولید محصول می‌باشد. به عبارت ساده، به هزینه اصلی تولید محصول بدون افزودن سود عمده فروشان، مغازه داران و سایر واسطه ها، هزینه تولید می گویند.

هزینه تولید شامل چه مواردی می شود؟

بهای تمام شده تولید یا همان بهای تمام شده کالا، شامل هزینه های مستقیم و غیر مستقیمی است که در بین فرایند تولید قرار می گیرد. به صورت کلی، هزینه تولید شامل هزینه های ثانویه زیر می باشد:

• هزینه مواد اولیه
• هزینه ذخیره سازی
• هزینه تکنولوژی مورد استفاده
• هزینه نگهداری و زیر ساخت های مورد نیاز
• هزینه نیروی کار مورد نیاز برای فرایند تولید

بهای تمام شده کالا چیست؟

شاید همچنان هزینه تولید یک محصول یا بهای تمام شده کالا برایتان واضح نباشد؛ به همین دلیل در این بخش می خواهیم با ذکر یک مثال، با مفهوم بهای تمام شده کالا و هزینه تولید محصول بیشتر آشنا شویم.

فرض کنید آقای X یک کفاش است که با خرید یک تکه چرم به قیمت 2.000.000 ریال، می تواند یک جفت کفش درست کند. در اینجا قیمت تمام شده کفش 2.000.000 می باشد.

در طرف دیگر آقای Y یک چرخ خیاطی به قیمت 50.000.000 ریال می‌خرد که 3000.000 ریال را برای انتقال چرخ خیاطی به خانه اش خرج می کند. در اینجا هزینه تولید چرخ خیاطی 53.000.000 ریاب است؛ یعنی هزینه اصلی چرخ خیاطی به اضافه هزینه حمل و نقل.

حال بیایید در یک مقیاس بزرگ تر بهای تمام شده کالا را مورد بررسی قرار دهیم.

شرکتی می خواهد یک واحد تولید فنجان راه اندازی کند. در ماه اول او برای تولید 1000 فنجان برنامه ریزی کرده است؛ به همین دلیل او یک قالب برای ساخت فنجان های 10.000.000 خریداری کرده و متوجه می شود که هر 20 فنجان به یک کیلوگرم خاک رس نیاز دارد. علاوه بر تمامی این هزینه ها که برای ساخت یک فنجان مورد استفاده قرار می گیرد، فردی باید لیوان‌ها را رنگ کرده و طراحی لازم را بر روی آن انجام دهد. در نهایت خانم Z باید برای انتقال این فنجان‌ها مبلغی را پرداخت کند. پس نتیجه می‌گیریم که بهای تمام شده کالا (همان فنجان) شامل هزینه تولید فنجان، کل هزینه خاک رس، کارگر، نقاش و هزینه حمل و نقل می باشد.

محاسبه هزینه تولید محصول با استفاده از نرم افزارهای بهای تمام شده می تواند باعث افزایش سرعت کارهای شما شود و در نهایت تصمیم گیری را برای مدیران آسان تر  و سریع تر نماید.

محاسبه بهای تمام شده کالا

محاسبه بهای تمام شده کالا یا هزینه تولید یک محصول را می توان با جمع تمامی هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم یک واحد تولید بدست آورد. به صورت کلی برای محاسبه قیمت تمام شده باید به چندین عامل توجه کنید که این عوامل عبارتند از:

• هزینه های ثابت
• هزینه های متغیر
• هزینه های مختلط
• هزینه‌ های نیمه متغیر
• هزینه‌ های نیمه ثابت

با رعایت این پنج عامل که در محاسبه بهای تمام شده کالا نقش دارند، می توانید تصمیمات بهتری برای سازمان خود بگیرید.

اهمیت بهای تمام شده کالا چیست؟

بهای تمام شده کالا، گزارشی است که تاثیر عوامل مختلف را در هزینه های تولید یک محصول تعیین می کند. زمانی که این گزارش در اختیار مدیران سازمان قرار بگیرد، آنها می توانند برای تولید یک محصول برنامه ریزی دقیق‌تری داشته باشند، چرا که این گزارش شامل هزینه های مستقیم و غیر مستقیمی است که در تولید یک محصول نقش دارد و مدیران می توانند برای قیمت گذاری محصولات، تصمیمات بهتری را اتخاذ کنند. با استفاده از بهای تمام شده کالا، مدیران می توانند برای کاهش هزینه های تولید یک محصول، بهتر برنامه ریزی کنند. از جمله دلایلی که باعث مهم بودن بهای تمام شده کالا شده است عبارتند از:

• تخمین سود و زیان خالص ناشی از فروش محصول
• تعیین حداکثر قیمت خرده فروشی محصولات
• کمک به دولت برای تعیین سقف و کف قیمت برای محاسبه حداقل هزینه حمایتی محصول

عوامل موثر در محاسبه بهای تمام شده کالا

همانطور که در مثال بالا نیز بیان کردیم، برای تولید یک محصول یا خدمات، هزینه مواد اولیه، دستمزد و هزینه های سربار دخیل هستند که هر کدام از آنها زیرمجموعه هایی دارند که عبارتند از:

• مواد اولیه: موادی که به صورت مستقیم برای تولید کالا مورد استفاده قرار می گیرند.
• دستمزد مستقیم: دستمزدی که برای کارگران و افراد متخصص در نظر گرفته می شود که به صورت مستقیم در تولید محصول مورد نظر نقش دارند.
• هزینه های سربار ساخت: کلیه هزینه هایی که جدا از هزینه های مستقیم مطرح است را شامل می شود.
• مواد غیر مستقیم: موادی که به صورت مستقیم برای تولید کالاها مورد استفاده قرار نمی گیرند اما بدون آنها هم نمی توانید کالایی تولید کنید.
• دستمزد غیر مستقیم: حقوق افرادی که به صورت مستقیم در تولید یک محصول دخیل نیستند اما حضور آنها لازم است.
• هزینه های سربار: این هزینه ها شامل نگهداری، هزینه های تعمیر، برق، آب، اجاره بها و … می باشد.

انواع بهای تمام شده کالا چیست؟

هزینه های تولید یا قیمت تمام شده می تواند انواع مختلفی داشته باشد. انواع عمده بهای تمام شده کالا به شرح زیر است:

هزینه ثابت

هزینه‌های ثابت شامل آن دسته از هزینه‌هایی است که با گذشت زمان تغییر نمی‌کنند و در طول زمان ثابت می‌مانند. این هزینه‌ها همانطور که از نامشان پیداست، به میزان تولید بستگی دارند. لازم به ذکر است که تولید کنندگان حتی در زمان هایی که تولید صفر است یا هیچ سودی ندارند، مجبور به پرداخت هزینه‌های ثابت می باشند؛ برای مثال، فردی که کارگاهی را اجاره می کند، اگر در سال اول تعداد تولیدات او 1000 باشد و در سال بعدی این مقدار به 100 محصول برسد، او باید در هر دوسال همان هزینه اجاره کارگاه را پرداخت کند.

هزینه های متغیر

این هزینه ها همانطور که از نامشان پیداست، با گذشت زمان دچار تغییراتی خواهند شد؛ همچنین این هزینه ها همیشه یکسان نیستند و در سطوح مختلف تغییر خواهند کرد. هزینه های متغیر به صورت مستقیم به مقدار فروش شما بستگی دارد که در صورت افزایش فروش، هزینه های متغیر نیز افزایش خواهند یافت؛ برای مثال، در یک کارخانه نساجی، هزینه متغیر، پارچه خام است که اگر تولید آن کاهش یابد، هزینه پارچه خام نیز کاهش پیدا خواهد کرد که در نهایت منجر به کاهش هزینه های متغیر خواهد شد.

هزینه کل یا هزینه نهایی

هزینه کل یا هزینه نهایی، مجموع هزینه های ثابت و متغیر است؛ برای مثال، هزینه مواد اولیه برای یک کارخانه نساجی 50.000.000.000 ریال است که کارخانه 4.000.000 ریال را برای اجاره کارگاه پرداخت می کند؛ در نتیجه کل هزینه کارخانه نساجی 54.000.000.000 ریال خواهد بود.

میانگین هزینه تولید (Average Cost)

میانگین هزینه تولید به هزینه کل تولید در هر واحد تولید گفته می شود؛ به عبارت ساده‌تر، برای بدست آوردن میانگین هزینه تولید، باید کل هزینه تولید را بر تعداد واحدهای محصول تولید شده تقسیم کنید.

هزینه های حاشیه ای

هر سازمانی برای جبران خسارات یا علل تصادفی، کالاهای اضافی تولید می کند؛ مخارجی که صرف تولید یک مقدار اضافی می شود را هزینه حاشیه‌ای می‌گویند. این هزینه بر هزینه های ثابت تاثیر گذار نیست اما می تواند هزینه متغیر را افزایش دهد.

تفاوت هزینه تولید و هزینه ساخت چیست؟

هزینه تولید، شامل کلیه هزینه های مختلف است، در حالی که هزینه ساخت بخشی از هزینه های تولید یا هزینه تولید می باشد؛ همچنین هزینه تولید شامل تمامی هزینه های فوری برای ساخت و بازاریابی محصول است و در مقابل، هزینه ساخت تنها شامل هزینه های ضروری برای ساخت محصول مورد نظر می‌باشد؛ برای مثال، هزینه ای که صرف اجاره یک کارگاه می شود یا هزینه مربوط به حمل و نقل محصول، در هزینه تولید لحاظ خواهد شد اما در هزینه ساخت لحاظ نمی‌شود اما هم هزینه تولید و هم هزینه ساخت، شامل مخارج مربوط به نیروی کار خواهند شد.

سخن آخر

هزینه تولید بخش مهمی از فرایند تولید است که مشخص کننده قیمت نهایی محصول می باشد. هزینه تولید به تعیین سقف و کف قیمت نیز کمک خواهد کرد؛ بنابراین نقش بهای تمام شده کالا در کنترل جریان بازار حیاتی است.

خودکار سازی فرایندهای مختلف در سازمان ها و استفاده از نرم افزارهای اتوماسیون اداری، به شما کمک خواهد کرد تا عملکرد مجموعه خود را مورد بررسی قرار داده و راه حل هایی برای بهبود شرایط ارائه دهید.